Hier schon mal ein Vorgeschmack
Geschiedenis
Villa Nova is 1856 gebouwd in opdracht van Johan Hora Adema, ontvanger der registratie.
De monumentale villa in eclectische trant met bijbehorend gietijzeren hekwerk uit hetzelfde jaar is van algemeen belang vanwege de architectuurhistorische bouwstijl. De villa is ook belangrijk voor het aanzien van het dorp door de markante ligging in de hoek van de Pôllesingel met de voorgevel gericht naar de tot eind 2016 belangrijke doorgaande rijksweg.
Van 1887 tot zijn dood op 5 juni 1937 werd Villa Nova bewoond door Hendrik P. Smids. Zijn vrouw Elisabeth W. Idsardi verliet op 11 november 1937 Villa Nova. Daarna kende de villa diverse bewoners.
Achter de villa ligt nog de oorspronkelijke tuin met enkele monumentale bomen, met een heuvel en een vijver. De tuinen zijn in de tweede helft van de 19de eeuw aangelegd naar een ontwerp van Gerrit Vlaskamp*).
Na de Tweede Wereldoorlog hebben er uitbreidingen aan de achterzijde plaatsgevonden. Die vallen niet onder de status beschermd rijksmonument.
In de jaren vijftig van de vorige eeuw werd de villa door twee gezinnen bewoond. De familie Jeelof en de familie Van der Velde. De laatste woonde rechtsachter in de uitbreiding.
In 1974 is de woonfunctie vervallen. Architect Abe Bonnema liet de villa verbouwen en gevestigde er zijn architectenbureau in. De voortuin werd naar een ontwerp van Mien Ruys opnieuw ingericht.
Na het overlijden van Bonnema in 2001 heeft het complex de gebruikers langzamerhand zien vertrekken. Het rijksmonument is in 2016 gerestaureerd naar een ontwerp van Adema Architecten te Dokkum. De oorspronkelijke woonfunctie is toen ook weer in ere hersteld.
Beschrijving villa
De villa bestaat uit twee bouwvolumes. Een witgepleisterd voorhuis van twee bouwlagen met erachter een wit geschilderd achterhuis van één bouwlaag met haaks aangebouwd schuurtje. Het voorhuis wordt gedekt door flauw hellende zadeldaken onder zwarte Hollandse pan; overstek met eenvoudige windveer op geprofileerde consoles; op de nok gietijzeren sierornament. Topgevel aan de voorzijde met hoekpilasters met rechthoekige spaarvelden: in de top de naam Villa Nova in opgelegde vergulde letters binnen een geprofileerd lijstje.
Op de begane grond in het vooruitspringende deel drie dubbele openslaande getoogde zesruits deuren onder een met zink beklede ijzeren luifel op ijzeren spanten; op de verdieping aan weerszijden van de centrale openslaande balkondeuren getoogde zesruitsvensters met natuurstenen onderdorpels onder gepleisterde wenkbrauwbogen. Klein balkon met decoratief smeed- en gietijzeren hek.
In het terug gelegen geveldeel op beide bouwlagen getoogde zesruits openslaande deuren, met op de verdieping een (vernieuwd) balkon met giet- en smeedijzeren hek: onder en boven het balkon dezelfde ijzeren luifels als aan de topgevel. Een dubbele paneeldeur met gietijzeren levensboom in het bovenlicht in de westgevel vormt de entree tot het huis.
Het witgeschilderde achterhuis is gedekt door een dubbel zadeldak met zwarte geglazuurde Hollandse pannen. In de zijgevels rechtgesloten zesruitsvensters met aan de oostzijde bovendien horizontale keldervensters met diefijzers. Haaks aangebouwd een eenvoudig schuurtje.
Het interieur van het voorhuis is vrij gaaf bewaard gebleven en kent onder meer stucplafonds en marmeren schoorsteenmantels in de voorkamers op de begane grond; voorts lambriseringen, paneeldeuren en de binnenluiken van de deuren; in de voorkamers op de verdieping stookplaatsen met geprofileerde en gedecoreerde rondbooglijsten.
Het giet- en smeedijzeren hekwerk aan het begin van de oprijlaan bestaat uit een met speerpunten bekroond spijlenhek tussen hekpijlers die ingevuld zijn met gekruiste ornamenten waarop palmetmotieven. Op de hekpijlers staat in vergulde cijfers het jaartal 1856.
-
Meester Jakob Klok in verzet
Meester Jakob Klok in verzet
Jakob (Jaap) Klok belandt in de oorlog in het verzet in Dantumadeel, waar hij een belangrijke rol speelt. Hij woont dan met zijn vrouw en vier kinderen in Akkerwoude, waar hij hoofd van de school is aan de Hearewei 13. Hij zal er tot 1947 blijven en er in de herinnering voortleven als ‘meester Klok'.
Jaap Klok is maatschappelijk betrokken en actief in de politiek als lid van de Sociaal Democratische Arbeiderspartij (SDAP). Als partijbijeenkomsten door de Duitse bezetter verboden worden, raakt Jaap bijna ongemerkt steeds meer betrokken bij verzetsactiviteiten. Hij geeft partij-informatie door, verspreidt illegale krantjes en zoekt adressen voor onderduikers. Jaap Klok sluit zich aan bij de LO, de 'Landelijke Organisatie voor hulp aan onderduikers' en wordt de dorpscommandant van Akkerwoude.
Hoewel de mensen niet precies weten wat hij allemaal doet, raakt wel bekend dat hij in het verzet zit. Ondanks het feit dat zijn naam wordt genoemd door NSB’ers besluit hij niet onder te duiken, maar probeert nog voorzichtiger te zijn en vaker niet dan wel thuis te slapen.
Als de oorlog op zijn einde loopt, wordt het voor Jaap heel druk. De Nederlandse overheid in ballingschap roept het spoorwegpersoneel op om in staking te gaan. Het verzet regelt de onderduik. Op 15 december 1944 wordt er in zijn school een groep van zo'n zestig vluchtelingen uit Arnhem opgevangen. Jaap is zijdelings betrokken bij de evacuatiecommissie, die adressen zoekt voor de onfortuinlijke Arnhemmers.
Kort daarna wordt hij bij het schoolhuis gewaarschuwd dat er bij een razzia in Murmerwoude heel nadrukkelijk naar schoolmeester Klok wordt gevraagd. Jaap aarzelt niet en vlucht snel het huis uit. Dat is niks te vroeg, want tien minuten na zijn vertrek staan de Duitsers al op de stoep. Vanaf dat moment weet Jaap dat hij heel voorzichtig moet zijn. Hij slaapt nu vrijwel nooit meer thuis.
Vanaf januari 1945 wordt de situatie ronduit explosief Na ontdekking van wapens op een boerderij in Aalsum worden de Duitsers fanatiek. Ze jagen meedogenloos op verzetslieden en wie ze te pakken krijgen proberen ze op allerlei manieren te laten praten. Ook de naam Jaap Klok wordt genoemd bij de verhoren. Reden om nu echt te vertrekken, met zijn hele gezin. De kinderen verblijven bij familieleden. Met zijn vrouw duikt hij elders onder.
Jaap heeft het in de laatste oorlogsweken heel druk. Er moet binnen het verzet veel georganiseerd en overlegd worden om de Duitsers te verjagen en de komst van de Canadezen voor te bereiden. Vlak voor Dantumadeel wordt bevrijd, zijn de inwoners al in alle staten van blijdschap. Ze steken de vlag uit en gaan massaal de straat op om feest te vieren. Door zijn verzetswerk weet Jaap precies hoe het met de bevrijding staat. Hij klimt op het balkon van het gemeentehuis en spreekt de mensen toe. Het gevaar is namelijk nog niet geweken. Ook als dat kort daarna wel zo is, zorgt hij ervoor de rust onder de bevolking van Dantumadeel te bewaren en zo de molestatie van een aantal NSB’ers te voorkomen.
Na de oorlog bekleedt hij in Friesland vele bestuurlijke functies. Jaap Klok overlijdt in 1984 op 91-jarige leeftijd. Als eerbetoon wordt van hem vijftien jaar later in Akkerwoude, dat dan Damwoude heet, een standbeeld opgericht.
Uit het boek ‘De oorlog een gezicht gegeven’ (deel 6) – Dantumadeel in de periode '40 - '45 van Yvonne te Nijenhuis en Reinder H. Postma
-
De bevrijding van Friesland 1
De bevrijding van Friesland 1
Nadat de geallieerde luchtlandingstroepen in september 1944 bij Arnhem waren verslagen duurde het nog tot maart 1945 voordat de geallieerden weer in het offensief gingen. Daarna ging het echter snel. De Duitse troepen in Gelderland en Overijssel waren ernstig verzwakt en de overmacht was groot. Gesteund door een effectief Fries verzet werd Friesland uiteindelijk in een hoog tempo bevrijd.
Begin april werd duidelijk dat de bevrijding van Friesland nabij was. Hoewel de provincie niet zoals andere delen van Nederland te kampen had gehad met een echte Hongerwinter, waren er wel grote tekorten aan bijna alles. En de terreur van de bezetter werd almaar groter. Hierdoor werd ook het verzet tegen de bezetter steeds sterker. De strijd tussen beide was begin 1945 harder dan ooit tevoren.
In Friesland waren de zogenoemde Knokploegen (KP) verantwoordelijk voor de meeste verzetsdaden. Maar er waren ook andere groepen. Op bevel van de Nederlandse regering in Londen werden al deze groepen samengevoegd in de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten (N.B.S.). In Friesland gebeurde dit op 12 december 1944.
Met de N.B.S., in de volksmond aangeduid als de BS, kreeg het gewapende verzet een organisatie met een duidelijke structuur. Het was de bedoeling dat de N.B.S. ook een rol zou spelen bij de aanstaande bevrijding. Daartoe werden verzetsgroepen vanaf het najaar van 1944 voorzien van wapens. Deze werden vanuit de lucht gedropt. Op 8 april zond Radio Oranje de boodschap ‘De fles is leeg’ uit. Dit was het sein voor de NBS om 36 uur later te beginnen met de uitvoer van sabotageacties. Het doel was om het de Duitsers zo moeilijk mogelijk te maken om zich te verweren tegen de naderende geallieerde troepen.Dat deed het verzet door bruggen en spoorwegen onklaar te maken, vaarwegen te blokkeren en wegen te versperren. De reactie van de bezetter was meedogenloos. Als represaille werden op verschillende momenten en plekken nog tientallen gevangenen gefusilleerd.
Toen de Canadezen op 12 april Friesland eenmaal waren binnengetrokken werden zij uiterst effectief ondersteund door het Friese verzet. Doordat het uitstekend georganiseerd was kon het de Canadezen helpen om belangrijke bruggen in handen te krijgen, beschadigde bruggen te repareren en te adviseren over de meest gunstige route.
Op 18 april was de hele provincie met uitzondering van de Waddeneilanden bevrijd (deze werden eind mei en in juni bevrijd). In vergelijking met andere provincies is er in Friesland weinig gevochten. Over het algemeen werden de paar duizend Duitse troepen, die Friesland niet hadden kunnen ontvluchten, door de Canadezen relatief snel verslagen.
De commandant van de Royal Canadian Dragoons, Lieutenant Colonel Landell, prees de acties van het verzet door te stellen ´Friesland liberated herself´. Hoewel dat wellicht wat overtrokken is, hebben de acties van het Friese verzet zonder meer de bevrijding versneld. En het aantal slachtoffers aan geallieerde kant verminderd.
Bij confrontaties met Duitse troepen en hun Nederlandse handlangers verloren zeker 31 verzetsmensen hun leven. Aan geallieerde kant sneuvelden tenminste elf Canadezen en één Fransman. Bij de gevechten en beschietingen vielen ook tientallen burgerslachtoffers. Het aantal slachtoffers aan Duitse kant is niet bekend, maar vermoedelijk liep dat aantal in de honderden. Met 320 vernielde en 4000 beschadigde woningen en 80 vernielde bruggen was Friesland materieel de minst beschadigde provincie van Nederland.
