Grikelân en Turkije
Aldtsjerk
Je kan dit mooie natuurgebied te paard ontdekken, maar als je liever een wandeling maakt is dit ook geen probleem. De eikenhouthakbosjes hebben veel paden en passen in de sfeer van de landgoederen Staniastate en de Klinze in de Trynwâlden. De entree...
Neem alvast een kijkje
Je kan dit mooie natuurgebied te paard ontdekken, maar als je liever een wandeling maakt is dit ook geen probleem. De eikenhouthakbosjes hebben veel paden en passen in de sfeer van de landgoederen Staniastate en de Klinze in de Trynwâlden. De entree van Grikelân en Turkije ligt direct naast de markante woning van de voormalige tuinman, het ‘Bosk-ein’.
“Grikelân en Turkije, vanwaar deze namen? De familie Van Sminia vond dit toepasselijke namen voor de bosjes. Zij hebben ze laten aanleggen met de opbrengst van Griekse en Turkse staatsobligaties.”
De hakhoutbosjes brachten vroeger geld op door het oogsten van hakhout wat gebruikt werd in houtkachels of in ovens van bakkerijen. De bast en de schors van de eiken waren van belang voor de leerlooierij. Elke tien tot twaalf jaar werden in mei en juni de takken gehakt. Door de sterke sapstroom in die maanden liet de bast gemakkelijker los. De bast werd van de stammen los geklopt en afgeschild. Vervolgens werd deze gedroogd in schuren of buiten in de wind. De fijngemalen bast, de zogenaamde ‘run’ was het eindproduct en werd in de leerlooierij gebruikt om het leer te verduurzamen. Met één hectare hakhout konden ongeveer veertien huiden worden gelooid.
-
'Moordhol' Crackstate, het einde van de terreur
'Moordhol' Crackstate, het einde van de terreur
"Die morgen duurde langer dan ooit. Ik deed niets anders dan voor het raam staan te praten. Beneden in het park zei een man tegen mij dat de Canadezen in Bontebok waren." Verzetsman Jan Tuut zit op de ochtend van de bevrijding van Heerenveen nog gevangen in Crackstate.
De gevangenis Crackstate is vanaf oktober 1944 het beruchte hoofdkwartier van mannen van de Sicherheits Dienst (SD), die opgejaagd door de geallieerden vanuit België naar het noorden trekken. Er worden talloze gevangenen vreselijk mishandeld, gemarteld en zelfs doodgeschoten. Op het hoogtepunt zitten er 200 tot 300 mannen en vrouwen gevangen. In een vijfpersoons-cel worden soms tientallen mensen opgesloten. Een dag voor de bevrijding dreigen de Duitsers nog de boel op te blazen.
De Canadese bevrijders naderen Heerenveen op 14 april via Mildam. Duitse troepen leveren hardnekkig strijd in dit gebied en er wordt flink met tanks geschoten. De vijftig à zestig gevangenen zitten in doodsangst in Crackstate vast en horen het lawaai in de verte. Totdat bakker Gerlof de Wolf en zijn knecht Hendrik rond half drie vermoeden dat de vijand uit de stad vertrokken is.
De Wolf woont schuin tegenover Crackstate en kent de situatie goed en hij hoort waar de sleutels liggen. Bedacht op bommen en boobytraps sluipen ze voorzichtig door de open voordeur naar binnen. Ze weten de gevangenen uit de cellen te krijgen. In stilte verlaat iedereen de gevangenis met de opdracht om zo snel mogelijk onder te duiken. Er verschijnen zo nu en dan nog Duitsers in de stad. Het blijft levensgevaarlijk.
Schrikbewind
Voordat de SD onder leiding van SS-Hauptsturmführer Kronberger het schrikbewind begint, pleegt het verzet in september 1944 zes man sterk een overval. Ze weten twee gevangen 'illegalen' te bevrijden. Er wordt in maart 1945 overwogen nog een keer een overval te plegen, maar het risico is te groot.
Een paar dagen voor de bevrijding ontvangt Kronberger een dreigbrief van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten (NBS). Het is de communistische Districts Operatie Leider (DOL) die hem waarschuwt geen gevangen meer te doden. Een merkwaardig kat-en-muis-spel gaat hieraan vooraf tussen Kronberger en de Districts Operatieleider (DIC) die in Crackstate gevangen zit.
Kronberger sluit een deal in ruil voor vrijlating en de belofte dat de DIC en zijn plaatsvervanger, de 'communistische' DOL terugkeren. De angst voor de 'communistische wraak' van de DOL is blijkbaar groot. Als de DIC en DOL uiteraard niet terugkeren, worden twee gevangenen bij Luinjeberd door de SD vermoord. Meer dan zestig gevangenen overleven hun verblijf in Crackstate niet door marteling, executie of transport naar kampen. Kronberger wordt na de oorlog tot veertien jaar veroordeeld.
Aan het begin van de avond van de 14e april, bereiken de Canadezen eindelijk Heerenveen-Zuid. Rond 19.00 uur halen de bewoners de bevrijders met veel gejuich binnen. Achtergebleven Duitsers schieten dan plotseling toch nog op de feestvierende menigte. Er vallen geen slachtoffers. De volgende dag is heel Heerenveen bevrijd en worden 'landverraders' en gevangengenomen Duitsers opgesloten in Crackstate. Het Huis van Bewaring dient nog enige tijd voor de internering van NSB-ers. In 1973 wordt het afgebroken en in 1995 wordt er een monument voor de slachtoffers onthuld.
