Ga naar inhoud
MAP

Oorlog boven het Noarderleech

(36.2 km)

Wat vond er eigenlijk plaats in de Tweede Wereldoorlog in het kustgebied van Friesland? In het bijzonder: de luchtoorlog in het kust- en Waddengebied. Met deze uitgebreide fietsroute langs het Noarderleech, ontdek je de bijzondere gebeurtenissen in de omgeving. Maak een reis door de tijd en ga op ontdekkingstocht langs Friesland in oorlogstijd. 

Je begint deze ruim 33 kilometer tellende fietstocht in Marrum (Zeedijk 8). Van daaruit begint je ontdekkingstocht richting de bunker van het Noarderleech. Onderweg kom je vele interessante plekken tegen, allemaal met een bijzonder verhaal. Zoals de aanleg van een oefenterrein voor de Duitse bezetter, oorlogsgraven van onbekende soldaten óf neergestorte Amerikaanse vliegtuigen. Benieuwd wat je allemaal tegen zal komen? Kijk hieronder voor een handig overzicht maar stap vooral op de fiets én trek dit bijzondere stukje Waddengebied in.

Let op: buit…

Wat vond er eigenlijk plaats in de Tweede Wereldoorlog in het kustgebied van Friesland? In het bijzonder: de luchtoorlog in het kust- en Waddengebied. Met deze uitgebreide fietsroute langs het Noarderleech, ontdek je de bijzondere gebeurtenissen in de omgeving. Maak een reis door de tijd en ga op ontdekkingstocht langs Friesland in oorlogstijd. 

Je begint deze ruim 33 kilometer tellende fietstocht in Marrum (Zeedijk 8). Van daaruit begint je ontdekkingstocht richting de bunker van het Noarderleech. Onderweg kom je vele interessante plekken tegen, allemaal met een bijzonder verhaal. Zoals de aanleg van een oefenterrein voor de Duitse bezetter, oorlogsgraven van onbekende soldaten óf neergestorte Amerikaanse vliegtuigen. Benieuwd wat je allemaal tegen zal komen? Kijk hieronder voor een handig overzicht maar stap vooral op de fiets én trek dit bijzondere stukje Waddengebied in.

Let op: buiten de Zeedijk kan je niet fietsen. Dit stukje zul je even moeten lopen. Bijvoorbeeld wanneer je vanaf het Kweldercentrum naar de bunker loopt óf het laatste stukje van de route. 

Dit ga je zien

1

Het lage noorden

Het Lage Noorden is dé ontmoetingsplek aan de Friese waddenkust voor kunstenaars, buurtbewoners, fietsers en wandelaars, kampeerders, logees, levensgenieters en kunstliefhebbers.

Het lage noorden
93
2

Kweldercentrum Noarderleech

Ga je op pad in Noard-Fryslân Bûtendyks? Start dan je bezoek bij Kweldercentrum Noarderleech. Daar kun je op een leuke manier kennismaken met het natuurgebied. Het centrum informeert bezoekers over de natuur en historie van het Noord-Friese kustgebied.

Kweldercentrum Noarderleech
3

Bunker en oefenveld Noarderleech

De bekende bunker van Noarderleech. Vlakbij de zeedijk van Hallum kwamen de Duitsers een oefenveld voor bommenwerpers aanleggen. Het oefenveld behoorde bij de Fliegerhorstkomandantur op de vliegbasis Leeuwarden.

Bunker en oefenveld Noarderleech
68
4

Luchtpost Vijfhuizen

In het najaar van 1940 is bij het Vijfhuizen een uitzichttoren op de zeedijk gebouwd om uit te kijken naar vijandelijke vliegtuigen. De wachtposten verbleven in een barak die stond op het land van P. Porte.

Luchtpost Vijfhuizen
53
04
05
5

Begraafplaats Hallum

Op de begraafplaats van de Hervormde kerk van Hallum bevinden zich drie oorlogsgraven van militairen uit de Tweede wereldoorlog.

Begraafplaats Hallum
81
72
6

Neergestort Amerikaans vliegtuig

Bij Herjuwsmawei 2 stort op 24 augustus 1944 een Amerikaanse B17 neer. Ontdek hier het bijzondere verhaal.

Neergestort Amerikaans vliegtuig
09
34
7

Kennis- en Ynformaasjesintrum Terp Hegebeintum

Het Kennis- en Ynformaasjesintrum Terp Hegebeintum ligt aan de voet van de hoogste terp van Nederland. Hier kunt u toegangskaarten kopen voor het Archeologisch Steunpunt, de kerk en Harsta State. Daarnaast vindt u hier het Terpcafé en TIP.

Kennis- en Ynformaasjesintrum Terp Hegebeintum
13
8

Harsta Hoeve

Fraai gelegen op het landgoed 'Harsta State' in Hegebeintum, vind je in de Harsta Hoeve een gastvrij onderdak, waar je ongestoord kunt genieten van een goede nachtrust na bijvoorbeeld een stevige fietstocht.

Harsta Hoeve
16
9

Bij De Pastorie Boutique Hotel

Bij De Pastorie Boutique Hotel bij Dokkum. Charmant kerkhotel in de oude gereformeerde kerk van Reitsum. Boek een kerksuite voor een bijzondere overnachting! Tevens gezellige koffiebar met terras en servieswinkel met servies van Emma Bridgewater/BunzlauC.

Bij De Pastorie Boutique Hotel
10

Rustpunt de Jister

Rustpunt de Jister,  Rustpunt de Jister is gevestigd in een terpdorp te Reitsum. Hier wordt nog actief melkvee gehouden. In 2022 zijn we van twee locaties naar een gegaan en melken nu 150 koeien...

Rustpunt de Jister
11

Camping de Blijer Wadden

Hartelijk welkom op minicamping De Blijer Wadden, onze camping bestaat uit 18 ruime kampeerplaatsen en 3 ingerichte camping pods ( trekkershutten ). De camping is voorzien van een mooi nieuw verwarmd sanitair. Gelegen in het prachtige waddengebied!

Camping de Blijer Wadden
15
12

Theetuin Kleine-Lijn

De theetuin van Kleine-Lijn. Goede koffie of verse thee met een heerlijk stuk huisgemaakte taart. Aandacht voor het interieur en de tuin. Een prachtige winkel met producten uit eigen atelier. Handgemaakt en van natuurlijke materialen.

Theetuin Kleine-Lijn
13

Kerkhof Nicolaaskerk Blije

Tussen Stationsweg 3 en 4 kunt u het kerkhof bereiken waar een onbekende RAF vlieger is begraven. Op dinsdag 14 juli 1942 spoelde een onbekende Sergeant van de RAF (Engelse luchtmacht) aan op de kwelders bij Ferwert.

Kerkhof Nicolaaskerk Blije
75
14

Vegotel

Welkom bij Vegotel, een zeer milieuvriendelijk hotel welke een alledaags vegan ontbijt inclusief kaas- zuivel en vleesvervangers serveert. Gevestigd in een boerderij uit 1885 aan de Zeedijk te Blije en grenzend aan het Waddenzeegebied.

Vegotel
76
15

De Duitsers en de mist

Boven op de dijk ziet u het wadden- en kweldergebied waar bemanningsleden van de Stirling van 7 juni 1942 zij geland met hun parachute.

De Duitsers en de mist
16

Gezinnen De Roo & Andrae

In het huis wat stond bij Zeedijk 13 Ferwert woonde de familie De Roo. Zij hadden een Joodse onderduiker. Bij het opruimen van het vliegtuigwrak van de B17 daar vlak bij werd een Duitser bij hen ingekwartierd.

Gezinnen De Roo & Andrae
02
17

Dobbepaarden fotokunstwerk

Ontdek het liggende fotokunstwerk midden in de Ozingadobbe, de plek waar de paarden in 2006 ingesloten raakten.

Dobbepaarden fotokunstwerk
01
18

Het lage noorden

Het Lage Noorden is dé ontmoetingsplek aan de Friese waddenkust voor kunstenaars, buurtbewoners, fietsers en wandelaars, kampeerders, logees, levensgenieters en kunstliefhebbers.

Het lage noorden

Beschrijving

1

Het lage noorden

Het Lage Noorden is dé ontmoetingsplek aan de Friese waddenkust voor kunstenaars, buurtbewoners, fietsers en wandelaars, kampeerders, logees, levensgenieters en kunstliefhebbers.

Het lage noorden
  • Ga vanaf (terrein van) Zeedijk 8 linksaf Zeedijk op.
  • Wandel met de fiets aan de hand op de Zeedijk in westelijke richting

Je passeert het nieuwe gemaal De Heining met vispassage en buitendijkse zoet zoutovergang. Informatie hierover vind je in het Kweldercentrum. Bij de aanleg van de buitendijkse watergang naar de Waddenzee zijn Duitse oefenbommen gevonden.

  • Ga na 270m rechtsaf Noorderleeg op.

Na ongeveer een kilometer zie je het Kweldercentrum van It Fryske Gea. Hier vind je informatie over Atlantikwall en de luchtoorlog in het Waddengebied.

Let op: het volgende punt staat niet op de bovenstaande routekaart maar is wel bereikbaar.

  • De fiets kan het beste voor het Kweldercentum van It Fryske Gea worden geparkeerd. Op deze locatie lopen geen schapen, en is ook geen overig verkeer dat wordt gehinderd wordt op deze wijze.
  • Vanaf het Kweldercentrum kan je de zeedijk oversteken richting het toegangshek tot het Noarderleech. Op het informatiepaneel staat de wandelroute naar de bunker aangegeven op de plattegrond.
  • Door het volgen van de markeringspalen op de wandelroute in het veld, kan je de bunker bereiken. Verder dient iedere bezoeker uiteraard de openstellingsregels in acht te nemen.
  • Let op: het volgende punt staat niet op de bovenstaande routekaart maar is wel bereikbaar.

Lees het verhaal ‘Bunker en oefenveld Noorderleeg’

  • Ga na bezoek ‘bunker’ terug over de dijkovergang bij het Kweldercentum.
  • Ga vanaf de zeedijk in westelijke richting Noorderleeg op
  • Ga na 1 km rechtsaf Noorderleegsteroprit op
  • Ga na 90 m schuin rechts fietspad op over de slaperdijk
  • Fiets op fietspad in westelijke richting
  • Ga na 750 m schuin links Vijfhuisterdijk op
  • Fiets op Vijfhuisterdijk in zuidelijke richting

Lees het verhaal 'Luchtpost Vijfhuizen' 

  • Ga linksaf Roodschuursterlaan op
  • Fiets op Roodschuursterlaan in oostelijke richting
  • Je passeert fietsknoopnummer 4
  • Ga rechtdoor Doniaweg op
  • Fiets op Doniaweg in oostelijke richting

Net voor de N357 passeer je het tramweg tracé van het voormalige Dokkumer Lokaaltje. Rechts beelden de gebouwen van het voormalige station (nu een garage) een trein uit. In WO2 zijn de spoorlijn en treinen diverse malen beschoten en gebombardeerd.

  • Steek N357 over
  • Ga na 200 m (fietsknoopnummer 5) Langebuorren op
  • Fiets op Langebuorren in oostelijke richting
  • Ga na 90 m schuin links Rondweg op
  • Ga na 150 m linksaf Miedpad op
  • Ga na 60 m rechtdoor pad naar de begraafplaats.

Lees het verhaal ‘Begraafplaats Hallum’

  • Ga terug het Miedpad op
  • Ga na 60 m linksaf Rondweg op
  • Fiets op Rondweg in oostelijke richting
  • Ga na 95 m schuin rechts De Trânse op
  • Ga na 90 m rechtdoor Jouwsmabuorren op
  • Fiets op Jouwsmabuorren in noord oostelijke richting

Tussen Jouwsmabuorren 2 en 6 stond in de oorlog een huis waar op 11 December 1943 twee gewonde Amerikaanse piloten zijn binnengebracht en later door de Duitsers afgevoerd. Hun vliegtuig stortte neer bij de zeedijk bij Ferwert.

Bij Jouwsmabuorren 9 staat een deel van motor van een B17 die op de geboortedag van de oud bewoner van nr 9 neerstortte bij de Herjuwsmawei onder Marrum. 25 augustus 1944.

  • Ga bij (fietsknoopnummer 81) rechtsaf Herjuwsmawei op
  • Ga na (fietsknoopnummer 72) rechtdoor op de Herjuwsmawei

Lees het verhaal van het neergestorte Amerikaanse vliegtuig

  • Steek de Nieuweweg over in oostelijke richting
  • Je passeert fietsknoopnummer 9
  • Ga na 190 m linksaf It Kleaster op
  • Ga na 1 km linksaf Kleasterwei op
  • Ga na 700 m linksaf Hegebeintumerdyk op
  • Je passeert fietsknoopnummer 7
  • Ga na 180 m schuin rechts Hoofdstraat op
  • Ga na 55 m linksaf Vrijhof op

Op het kerkhof van Ferwert zijn 3 Amerikaanse bemanningsleden begraven geweest. Zij waren op 11 december 1943 neergestort bij de zeedijk bij Ferwert. Ze zijn later herbegraven op de Amerikaanse begraafplaats bij Margraten. Op het oorlogsmonument op het Vrijhof is ook Joeke Andrae genoemd. Hij werd gefusilleerd omdat hij spullen uit de B17 van 11 december 1943 had meegenomen. Zijn verhaal vind je verderop in de route bij Zeedijk 8 Ferwert, het huis waar Joeke woonde.

  • Fiets op Vrijhof in zuidelijke richting
  • Ga (fietsknoopnummer 7) schuin links Hegebeintumerdyk op
  • Ga na 980 m rechtdoor fietspad op
  • Ga na 40 m rechtdoor Hegebeintumerdyk op
  • Ga na 500 m rechtdoor Harstawei op
  • Ga na 210 m linksaf Meester Boeleswei op
  • Ga na 220 m rechtsaf Underom op
  • Ga na 230 m rechtsaf Pypkedyk op

In de opvaart die je net voor Hegebeintum gepasseerd bent is op 9 februari 1945 is het vrachtschip van Bouwe van der Woude beschoten in de Jislummer vaart door geallieerde jagers. Die middag hebben ongeveer 70 Engelse Spitfires en Mustang jagers van Fighter Command, die het escorteren van Amerikaanse bommenwerpers als taak hadden, onderweg gelegenheidsdoelen aangevallen en melden onder andere een aanval op een schip van 50 ton in de omgeving van Leeuwarden. Het kan zijn dat dit het schip van Van der Woude was, hij had zijn schip tussen Jislum en de Bolle Holle gelegd om inbeslagname te voorkomen. Zijn schip, de Nooitgedagt, was een steilsteven vrachtschip van 36 ton. Het schip was groen geverfd en die dag waren de zeilen gehesen om te drogen.

Rond 15:00 uur kwamen 4 jagers die rond cirkelden en daarna het schip met mitrailleurs beschoten. De schipper raakte dodelijk gewond en zijn 16 jarige hulp Keimpe Struiksma overleefde de aanval. Bouwe van der Woude is begraven in Burdaard.

  • Ga na 55 m (fietsknoopnummer 13) schuin links Vogelzangsterweg op
  • Ga na 150 m schuin rechts Harstawei op
  • Volg Harstawei na 250 m rechtsaf
  • Fiets op Harstawei in zuidelijke richting
  • Fiets op Harstawei in zuidelijke richting
  • Je passeert fietsknoopnummer 16
  • Fiets op Harstawei in oostelijke richting
  • Ga na 180 m linksaf De Houwen op
  • Fiets op De Houwen in oostelijke richting
  • Ga na 35 m linksaf Heskamperweg op
  • Ga na 1 km linksaf Mieddyk op

Na ongeveer 100 meter vindt u in de berm een informatiepaneel over de Short Stirling die hier op 7 juni 1942 is neergestort. Van deze bemanning heeft iedereen de crash en de oorlog overleefd.

  • Fiets terug over de Mieddyk in westelijke richting
  • Ga na 1 km (fietsknoopnummer 15) rechtdoor Farebuorren op
  • Ga na 350 m rechtdoor Farrewei op
  • Ga na 530 m rechtsaf het tracé van het voormalig Dokkumer Locaaltje Stationsweg op
  • Na 400 meter bent u bij het voormalige station van Blija waar regelmatig tentoonstellingen te bezichtigen zijn.
  • Vervolg Stationsweg in noordelijke richting, aan de Stationsweg vind u ambachtelijke katoendrukker Atelier Kleine-Lijn waar u ook wat kunt drinken.

Lees het verhaal van het kerkhof van Blija

  • Verlaat het kerkhof via de hoofdingang aan de Voorstraat
  • Ga op de Voorstraat rechts en na 85 meter rechts Hoofdstraat op
  • Je passeert fietsknoopnummer 75
  • Ga hier schuin links Unemastraat op
  • Ga na 490 m over de N357 rechtdoor Unemaloane op

Hier kruis je de route van Historische terp naar terp van de toekomst (bij landmark Unema State)

  • Fiets op Unemaloane in westelijke richting
  • Ga na 1 km linksaf Zeedijk op
  • Ga na 480 m (fietsknoopnummer 76) scherp rechts de dijk op

Lees het verhaal van de Duitsers en de mist

  • Fiets over het pad over de dijk en volg het pad buitendijks in westelijke richting.
  • De eerste mogelijkheid de dijk weer oversteken naar binnendijks en Zeedijk volgen in westelijke richting

Lees het verhaal van de gezinnen De Roo & Andrae (onlangs is op Zeedijk 8 een bord onthuld voor Joeke Andrae)

  • Wandel met de fiets aan de hand de Zeedijk op in westelijke richting
  • Je passeert fietsknoopnummer 2 en fietsknooppuntnummer 1

Dan ben je terug bij het begin: Zeedijk 8 in Marrum.

Download hier het volledige verhaal 

18

Het lage noorden

Het Lage Noorden is dé ontmoetingsplek aan de Friese waddenkust voor kunstenaars, buurtbewoners, fietsers en wandelaars, kampeerders, logees, levensgenieters en kunstliefhebbers.

Het lage noorden
  • 93
  • 68
  • 53
  • 04
  • 05
  • 81
  • 72
  • 09
  • 34
  • 13
  • 16
  • 15
  • 75
  • 76
  • 02
  • 01